29 oktober 2021

Reparatie Friese Staartklok uit 1835

 

aflevering en nazorg

1 dec 2021
Gedurende enkele weken proeflopen is de slinger afgesteld, zodat de klok zo nauwkeurig mogelijk loopt.
Er zijn verder geen verdere mankementen gecontateerd.

De klok is klaar voor aflevering en het dus tijd om de klok weer op haar eigen plaats te hangen.

Op 1 dec is de klok teruggehangen op haar plek en gecontroleerd dat uurwerk mooi 'recht' tikt.

We hebben afgesproken dat de klant de klok de komende tijd in de gaten houdt of ze niet te snel of te langzaam gaat lopen.

22 dec 2021

De klok loopt toch 2 minuten per etmaal te snel.

We wachten de jaarwisseling eerst nog even af en daarna zal de klok bijgesteld worden.

27 jan 2022

Volgens de theorie wijzigt de snelheid van een slinger met een periode van 2 sec , 1 sec/mm/etmaal.

De lens van de slinger moet dus 2mm zakken om de gemeten afwijking op te heffen.

(zie de pagina ' De slinger afstellen' om het zelf uit te rekenen.)

Omdat de schroef van de slinger een spoed heeft van 0.7 mm (M4 schroefdraad),
moet de moer dus 6 slagen naar beneden worden gedraaid, zodat de lens 2.1 mm zakt.

Hierna de klok weer regelmatig controleren wat de afwijking wordt.

2 febr 2022

De klok loopt nu 1 minuut per 3 etmalen te traag.

De correctie van 6 slagen heeft dus een wijziging van 140 sec/etmaal tot gevolg gehad.
Als de lens van de slinger dus weer 1 slag (0.35 mm) terug omhoog wordt gebracht,
zal de afwijking binnen toelaatbare grenzen liggen. (3.3 sec/etmaal ofwel 1 minuut/18 dagen te snel)

Omdat de lens van de slinger in een groef in de afstelmoer ligt,
kan deze niet nog nauwkeuriger afgesteld worden.
De lens zal dan namelijk niet meer in de groef liggen, wat een onstabiele situatie oplevert.

Een extra groef haaks op de bestaande groef kan nog wel tot nauwkeuriger afslelling leiden.

Temperatuurverschillen tussen zomer en winter hebben zelf ook al invloed op de snelheid van een slingerklok in die jaargetijden.
De stalen slingerstang is iets korter dan 1 meter en rekt of  krimpt 0.012 mm / 0C.

21 juli 2022

Klok staat al weer een tijdje stil. :(
Nadat de klok soms niet op tijd opgewonden werd en dus stil stond, werd deze eerst weer opgewonden en de slinger via de opening boven de windkast weer in beweging gebracht om de klok weer op gang te brengen.
Soms werkte dit goed maar na een tweede of derde keer ging te toch fout en bleef de klok niet doorlopen.
Steeds weer stopte het uurwerk spontaan.

Hier moet toch iets mis zijn, dat de klok niet door blijft lopen.
Een inspectie was noodzakelijk en bij toeval (even in de praktijk uitleggen hoe een escapement van een mechanisch uurwerk funcioneert) kwamen we er achter dat de klok wel doorliep toen de wijzers en wijzerplaat (dus ook het mechaniek in de wijzerplaat ..!!) verwijderd waren.

Het lijkt er dus op dat het mechaniek in de wijzerplaat extra weerstand opwekt en dat daardoor de klok onbetrouwbaar gaat lopen.

Dus terug naar de proefopstelling en alle afstellingen goed controleren.
Nu blijkt dat het mechaniek behoorlijk veel invoed uitoefent op het 'recht' laten tikken van de klok.

Wordt het uurwerk 'recht' afgesteld en daarna de wijzerplaat gemonteerd, dan loopt de klok niet meer 'recht'.
De koppeling tussen het mechaniek en de slingergaffel moet dus óók goed afgesteld worden.

Dus als de klok 'recht' is afgesteld, wordt deze daarna stilgezet en nu moet de vork van het mechaniek zodanig worden afgesteld,
dat deze precies in die stand recht over de pen van het mechaniek grijpt.
(Hierbij wél oplettend dat de wijzerplaat op dat moment in de vastgeschroefde stand staat)



Na deze afstelling is de klok incl. wijzerplaat weer aan de gang gebracht en als een wonder loopt de klok nu veel te snel.
Het rendement is blijkbaar nu zoveel hoger, dat de lens van de slinger een heel stuk naar beneden moet.

En nu ontstaat er een probleem, omdat bij het opnieuw afstellen blijkt dat de slinger te kort is.
Bij de lens in de laagste stand afgesteld, loopt de klok nog te snel.

Dit kan alleen opgelost worden door de slinger te verlengen, zodat er een lagere afstelling mogelijk wordt.

Via een verlengstukje en een buisje is de slinger verlengd bij het soldeerpunt tussen de slingerstang en de lenshouder.
Op deze manier kan later eventueel de slinger weer in de oude (originele..??) toestand teruggebracht worden.


Soldering tussen slingerstang en lenshouder


Buisje en een verlengstuk ertussen


Geheel gesoldeerd, nog onafgewerkt


12 febr 2023

Sinds december staat ze toch weer stil, nadat de klok een keer niet op tijd was opgewonden.
Het vermoeden van een slecht anker-as lager lijkt zich eerder te onpoppen dan verwacht.

In juli van 2022 was al geconstateerd dat dit lager veel speling heeft, maar omdat dit lager het op een lastige plek zit,
leek het me eerst verstandig om hier zolang mogelijk mee te wachten.
(klik op de foto om de speling in juli 2022 te zien)


speling feb 2023

Na uitboren van het lager om een messing plaatje van 0.05 mm in te passen om te testen,
bleek dit zo goed te werken, dat dit lager de oorzaak wel moest zijn.
Bij het uitboren voor een nieuwe lagerbus, blieek dat dit lager al eens eerder gerepareerd is,
omdat er een bus tevoorschijn kwam.
 


Recoil van escapementwiel is nu weer duidelijk aanwezig.



18 juli 2023

De klok wil weer niet blijven lopen, maar staat binnen een minuut al weer stil.
Gelijk aan de situatie van februari doet het probleem zich voor nádat de klok twee keer niet was opgewonden.
Na de eerste keer stil staan kon de klok weer op gang gebracht worden,
maar na een tweede keer stil staan, wilde de klok niet meer blijven lopen.

Nu doet zich de siuatie voor dat, indien de klok niet op tijd wordt opgewonden,
het uurwerk stil komt te staan omdat het rechter deel van de ketting (de ringzijde)  bovenin tegen de onderzijde van de uurwerkplank vastloopt.
Het gewicht hangt dan nog in de ketting.
Beter is het dat het gewicht eerst op de grond terecht komt, zodat de klok op die manier stopt.

Na openmaken en een korte inspectie blijkt dat het uurwerk niet meer recht (symmetrisch) tikt.
Ook heeft ze het heel moeilijk om met het anker over de tand van het escapementwiel te komen.
Het offermechaniek vraagt blijkbaar veel energie, zodat er weinig overblijft om betrouwbaar te blijven lopen.

Voorlopige oplossing is het mechaniek te ontkoppelen, de slinger even opnieuw recht af stellen en dan kijken of dit de situatie verbetert.
En jawel, ze loopt meteen weer mooi zonder moeite door.

Als medio 2024 de klok een onderhoudsbeurt nodig heeft, wat een volledige demontage inhoudt vanwege schoonmaken en lagers controleren,
zal er strenger gekeken worden naar het rendement van het loopwerk, zodat het mechaniek wel weer aangezet kan worden.
Tevens wordt de ketting zodanig verlengd dat het gewicht eerst de grond raakt, vóórdat de ring bovenin vastloopt.
Deze klok hangt met het hart van de wijzerplaat op 195 cm van de vloer.
De onderzijde van de uurwerkplank tot de vloer is 185 cm.

berekening ketting